Meditatie cirkels

Het is eindelijk zover, in juni begin ik met meditatie cirkels. Het idee is al een tijd aan het rijpen, vanuit de liefde voor meditatie en vanuit de behoefte van mensen in mijn omgeving naar een plek waar ze in groep kunnen mediteren.

Vooraleer in dit nieuwe avontuur te duiken, heb ik gedaan wat ik altijd doe: me inlezen. Ik heb de meest recente wetenschappelijke literatuur geconsulteerd – niet om te leren mediteren, dat doe ik al vele jaren zonder er daarom bijzonder goed in te zijn of zo – maar om te begrijpen wat ik eigenlijk al die tijd aan het doen was. Ik wil namelijk wat ik geleerd heb – en vooral de bijzonder positieve impact die het op mij heeft gehad – kunnen doorgeven. Daarvoor moest ik niet alleen doen, ik moest ook begrijpen.

Gelukkig voor mij – toeval bestaat niet zouden sommigen zeggen – is daar recent een zeer boeiend boek over verschenen van Daniel Goleman (hij lanceerde ooit het begrip emotionele intelligentie) en Richard J. Davidson (neurowetenschapper): Meditatie. De blijvende effecten op lichaam, geest en hersenen. Zij zijn beiden al meer dan 40 jaar direct of indirect betrokken bij het introduceren van meditatie in het Westen en dit boek is voor een deel hun verhaal en ook een meta-analyse van al het wetenschappelijk onderzoek dat ooit gebeurde over de effectiviteit en de impact van de diverse vormen van meditatie.

Het is onmogelijk om in deze korte bijdrage recht te doen aan alle inhoud en conclusies van het boek. Wat ik er vooral uit meeneem is het overzicht van de verschillende vormen van meditatie en het overtuigend bewijs van de effectiviteit ervan. Meditatie is veel meer dan een ontspanningsoefening, meditatie heeft blijvende effecten op ons brein waardoor we – ja het klinkt heel erg melig maar het klopt als een bus – betere mensen worden. Niet beter als in beter dan andere niet-mediterenden welteverstaan; beter dan de niet-mediterende dat je ervoor was. En niet onbelangrijk, we worden betere mensen voor onszelf én ook voor onze medemens.

De impact van meditatie op de hersenen is meetbaar en merkbaar

Onderzoek op de topsporters van de meditatie – boeddhistische yogi’s met duizenden uren meditatie op hun individuele teller – leest als een wonderrecept: op lichamelijk vlak maakt mediteren ons stressbestendiger, onze bloeddruk daalt ervan, ontstekingsreacties verminderen, angst en chronische pijn verminderen, onze ademhaling en onze hartslag vertragen. Het afsterven van onze hersencellen vertraagt niet alleen, meditatie doet de hersenen in zekere zin groeien. Dat betekent eigenlijk dat een ervaren yogi minder snel verouderd.

Op mentaal vlak gaan we door te mediteren ons minder identificeren met onze gedachten en het drama in ons leven waardoor we gelijkmoediger worden. We hebben minder last van hunkeringen – onthechting stijgt m.a.w. – en de betrokkenheid bij het lijden van de andere – ons empathisch vermogen – vergroot. Bij de zeer ervaren yogi’s blijkt de manier waarop ze de wereld waarnemen en hun emoties beleven voorgoed veranderd: hun waarneming is als het ware breder, ontvankelijker, emoties worden sterker beleefd maar blijven minder lang hangen. Yogi’s zijn milder en vriendelijker voor zichzelf en hun betrokkenheid bij anderen is groter. Het lijkt alsof het ego als filter van de werkelijkheid bij deze yogi’s wegvalt, zij nemen de wereld wellicht waar zoals die werkelijk is.

Natuurlijk moet je voor zo’n blijvend effect als meetbaar is bij de yogi’s heel veel mediteren en dit ook op de juiste manier doen met de best mogelijke houding. Maar het goede nieuws is ook dat de goede effecten van meditatie op een bescheiden manier vanaf het begin voelbaar zijn. Ik heb voor mezelf eens proberen uit te rekenen hoeveel uur ik zoal gemediteerd hebt de laatste jaren. Ik vermoed dat dat ergens tussen de 500 en de 1000 uren zal liggen; daarmee ben ik een zeer bescheiden middenklasser in vergelijking met de yogi’s die hun leven eraan weiden. Maar die bescheiden uren die ik mediteerde hebben ontegensprekelijk al voelbaar bijgedragen tot mijn lichamelijke en geestelijke gezondheid.

Diverse vormen van meditatie

Goleman en Davidson delen de verschillende vormen van meditatie in als volgt:
• Meditatie die gericht is op de ademhaling: eigenlijk een soort concentratie oefening die de aandacht focust op een specifiek stukje van de waarneming. Deze soort meditatie heeft een direct ontspannend effect en verlaagt de hartslag.
• Metta meditatie of de liefdevolle vriendelijkheidsmeditatie, waarbij je het beste voor jezelf en voor anderen wenst: deze meditatie vergt een inspanning en is dus niet zo ontspannend als de eerste vorm maar roept een positieve stemming op en versterkt je zelfbeeld en je empathisch vermogen.
• Meditatie die gericht is op het waarnemen van je gedachten of mindfulness: ook deze vorm vergt een inspanning en is niet noodzakelijk ontspannend. De essentie van deze vorm is het leren waarnemen van gedachten en gevoelens zonder je er al te zeer mee te identificeren.

Meditatie is geen sport. Het gaat er niet om om het goed te leren doen en de beste te worden en het meeste uren te presteren. Het gaat over het planten van zaadjes om je menselijkheid te laten groeien en bloeien. Daarvoor hebben al deze vormen van meditatie nodig.

Waarom meditatie cirkels?

Er bestaan heel wat mindfulness cursussen, gelukkig, en na de yoga les kan je ook al eens wat meditatie meepikken, maar verder zijn mensen in het westen op zichzelf aangewezen als ze hun meditatie praktijk willen ontwikkelen en verdiepen. Er zijn plekken waar je de traditionele vormen van meditatie kan aanleren, maar de oosterse spiritualiteit is niet voor iedereen smaakbaar. Ik wil het simpel houden en een plek aanbieden waar we met de nodige westerse nuchterheid – voetjes stevig op de grond – kunnen verder bouwen op de rijke en nobele oosterse spirituele tradities. Omdat we in deze gekke wereld alle hulp kunnen gebruiken om veerkrachtig en vredevol met de uitdagingen des levens om te gaan.

Meditatie, een persoonlijk parcours

Ik leerde meditatie kennen via een cursus mindfulness een tiental jaren geleden. En ik had geluk, het was niet alleen een zeer goede cursus die meer dan mind-full eigenlijk ook erg heart-full was. Na 8 avonden was het avontuur nog maar net begonnen: jarenlang ben ik met dezelfde groep blijven mediteren. Deze groeigroep onder de warme begeleiding van twee mindfulness trainers/psychotherapeuten, is in mijn parcours van een onschatbare waarde geweest. Het was een verdrietige dag toen daar een einde aan kwam en sindsdien ben ik blijven uitkijken naar het vervolgverhaal.

Ook in de yoga kwam ik meditatie tegen, in een meer lichamelijke vorm: veel ademhalingsoefeningen en bodyscans verhoogden mijn lichaamsbewustzijn waardoor ik rustiger en evenwichtiger kon worden.

In de opleiding psychotherapie ben ik het opnieuw tegengekomen, in de vorm van hypnose: jezelf (of anderen) positieve suggesties geven om actief je gedachten en gevoelens de gewenste richting uit te sturen. Het werkzame principe van meditatie en hypnose is, denk ik, exact hetzelfde. Hypnose is naar mijn gevoel een typisch westerse vorm, met een beetje een opportunistisch, utilitair kantje: dat stukje van mezelf, daar wil ik vanaf/wil ik anders, herprogrammeer je mij eens even? Ik gebruik hypnose dan ook om cliënten te helpen tot een diepe ontspanning te komen en hun overtuigingen onder de loep te nemen in de hoop dat ze de smaak te pakken krijgen en zelf verder gaan op het pad van de meditatie.

Ook in de deeltjespsychologie – de therapievorm die me het beste ligt – komt er een vorm van meditatie opduiken: visualisaties van onze verschillende psychologische deeltjes en herbelevingen (of het corrigerend ervaren) van oude pijn. Deze vorm van meditatie speelt een belangrijke rol in traumaverwerking. Het werken met mijn innerlijk kind is een helend pad geworden waar ik zelf regelmatig naar terugkeer. Wonderlijk en magisch is de wereld van het innerlijke kind, zoals dat ook was toen we kind waren. En wonderlijk en magisch is het om vanuit het volwassen zelf – dat bij mij mede dankzij de meditatie zo stevig is terug gegroeid – het kind in me opnieuw te ontmoeten en zelf te mogen helen.